Ludzie nauki Kalisza

Urodził się 15 listopada 1849 r. w majątku Wodzierady w pobliżu miasteczka Szadek (dzisiaj w powiecie zduńskowolskim). Nauki początkowe pobierał razem z siostrą Melanią w domu. Niespełna półtora roku uczył się w Gimnazjum Filologicznym w Kaliszu, które ukończył w 1865 r., po czym wstąpił na Wydział Prawa i Administracji Szkoły Głównej Warszawskiej. Studia ukończył w 1869 r. w Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim, powołanym w miejsce zlikwidowanej Szkoły Głównej. Po aplikacji sądowej w Warszawie w 1872 r. pełnił obowiązki adwokata przy Trybunale Cywilnym w Kaliszu, w latach 1876-1917 był adwokatem przysięgłym. Ponadto działał w szeregu organizacjach i stowarzyszeniach, był prezesem Towarzystwa Muzycznego (1891-1906) i kaliskiego oddziału Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu, Rady Towarzystwa Pożyczkowo–Oszczędnościowego i Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Wchodził w skład zarządów Kasy Pożyczkowej Przemysłowców, Rady Towarzystwa Wzajemnego Kredytu, Kaliskiego Towarzystwa Dobroczynności, Kaliskiego Towarzystwa Wioślarskiego, Straży Ogniowej, Towarzystwa Oświatowego, był długoletnim dyrektorem Towarzystwa Kredytowego Miasta Kalisza. Włączał się w różne inicjatywy; np. w 1900 był organizatorem wystawy archeologicznej i zabytków sztuki, w 1905 r. wszedł w skład delegacji społeczeństwa Królestwa Polskiego do Petersburga w sprawie przywrócenia języka polskiego w szkołach, uczestniczył w organizacji strajku szkolnego. Wielokrotnie też, począwszy od 1873 r., występował w mieście z odczytami („O Koperniku”, „Konstytucja 3 Maja”, „Literatura i odrodzenie ludów celtyckich”, „Z powodu projektowanego traktatu handlowego”, „Wędrówki po starym Kaliszu”), a także przemawiał publicznie, m.in. w 1909 r. na zamknięciu wystawy pracy kobiet w Kaliszu. Był honorowym radnym miasta Kalisza, w latach 1906–1914 reprezentował ziemię kaliską jako poseł do rosyjskich Dum Państwowych.

W sposób szczególny interesował się losem ludności polskiej narażonej na germanizację. W wyniku licznych wędrówek po Śląsku, Kaszubach i Pomorzu, które odbył w latach 1880-85, podejmował szereg działań przeciw germanizacji tych ziem. Zainteresowania Parczewskiego skupiały się także wokół mniejszości narodowych, szczególnie Łużyc, z którymi zetknął się po raz pierwszy w 1875 r., nawiązując tam kontakty z działaczami łużyckimi – Michałem Hórnikiem i Janem Arnoštem Smolerjem, później zaś z Arnoštem Muką, z którymi następnie przez lata spotykał się i korespondował. Na rzecz Łużyc podejmował wiele inicjatyw, m. in. własnym nakładem wydawał dolnołużyckie kalendarze „Pratyja”.

W sierpniu 1914, po zniszczeniu Kalisza, osiadł w Warszawie. Włączył się tam w organizację Uniwersytetu Warszawskiego, został dziekanem Wydziału Prawa i Nauk Politycznych (1915-19). Od lipca 1916 do lutego 1919 r. był członkiem Rady Miejskiej miasta Warszawy, a od marca 1918 pełnił funkcję jej wiceprzewodniczącego. Był też członkiem Tymczasowej Rady Stanu (1917), a w 1918 z wyboru sejmiku powiatowego kaliskiego wszedł do Rady Stanu Królestwa Polskiego. Działał w powołanej w 1919 r. Komisji Kodyfikacyjnej RP. Pomagał kaliszanom przebywającym w stolicy po zniszczeniu miasta w sierpniu 1914 r., działając razem z siostrą Melanią w Towarzystwie Wzajemnej Pomocy byłych Wychowańców Szkół Kaliskich.

W 1918 r. dla potrzeb Biura Prac Kongresowych w Warszawie, przygotowującego materiały na wersalski kongres pokojowy, opracował kilka referatów, w których uzasadniał polskie stanowisko w sprawie granic zachodnich. Prace te, opublikowane w 1919 r. pt. W sprawie zachodnich granic Polski („Przegląd Dyplomatyczny” i osobna odbitka), aktualności nabrały po II wojnie światowej.

Lata 1919-1933 wiążą się z pobytem Parczewskiego w Wilnie, dokąd przeniósł się w czerwcu 1919 r., kiedy objął funkcję dziekana Wydziału Prawa reaktywowanego Uniwersytetu Stefana Batorego (1919-1922), następnie rektora (1922-1924) i prorektora uczelni (1924/1925) oraz wykładowcy (do 1930). Wszechnica Wileńska uhonorowała go w 1929 r. tytułem doktora honoris causa, a w roku 1930 tytułem profesora honorowego. Kontakty Parczewskiego z Wilnem rozpoczęły się jednak znacznie wcześniej, już w 1906 r. był kaliszanin inicjatorem założenia Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, od roku 1923 kierował wydziałem III tego towarzystwa, a w 1927 został jego prezesem. W 1923 r. TPN obdarzyło go członkostwem honorowym. Ponadto był prezesem wileńskiego Towarzystwa Prawniczego im. Ignacego Daniłowicza (które powstało z jego inicjatywy), Oddziału Towarzystwa Historycznego w Wilnie i Wileńskiego Oddziału Opieki nad Rodakami za Granicą im. A. Mickiewicza.

Pozostawił po sobie Parczewski obszerny dorobek piśmienniczy, choć przede wszystkim były to prace o charakterze przyczynkarskim, dotyczące prawa, historii, etnografii i archeologii, także oświaty i szkolnictwa wyższego. Do prac w jego dorobku ważnych i cennych należą m.in.:  Monografia Szadku (1870), Sprawa o zabójstwo przed sądem miejskim kaliskim… (1875), Stanowisko sędziego wobec środków tymczasowo-zabezpieczających w postępowaniu cywilnym (1887), Szczątki kaszubskie w prowincji pomorskiej… (1896), O zbadaniu granic i liczby ludności polskiej na kresach etnograficznego obszaru polskiego (1900), Delnjoserbski Psalter we Wolfenbüttelu (1907), Rys historyczny hipoteki polskiej (1918), W sprawie zachodnich granic Polski (1919), Kodyfikacja prawa kościelnego (1924), materiały źródłowe: Rejestr poborowy województwa kaliskiego 1618-1620 (Analekta wielkopolskie ; t. 1, 1879), Wspomnienia patrona trybunału o dawnej procedurze cywilnej w Królestwie Polskim (1932).

Wiele artykułów i rozpraw, ogłoszonych w prasie łużyckiej i polskiej, poświęcił tematyce Łużyc. Poza tym na łamach wielu pism zamieszczał artykuły na tematy ekonomiczne, prawne, historyczne, kościelne, czy poświęcone aktualnym wydarzeniom, publikował listy otwarte, przemówienia wygłoszone w rosyjskiej Dumie Państwowej.

Pośród szeregu publikacji warto odnotować wydawnictwa poświęcone Kaliszowi, w tym wspomniany wyżej Rejestr poborowy województwa kaliskiego 1618-1620, czy Rys historyczny Towarzystwa Kredytowego miasta Kalisza (1911), Szpitale i zakłady dobroczynne wobec projektu samorządu miejskiego na tle stosunków guberni kaliskiej (1911).

Przez dziesiątki lat zgromadził Parczewski ponad 7-tysięczny księgozbiór, w którym dominowały prace z zakresu prawa i historii. Licznie reprezentowane było piśmiennictwo dotyczące europejskich mniejszości narodowych, głównie Łużyc, Śląska, Irlandii, Szkocji, Kaszub, Mazur. W bibliotece była także literatura piękna i historia literatury, prace z zakresu językoznawstwa, geografii, etnografii, sztuki, wydawnictwa dotyczące różnych krajów i narodów m.in. Litwy i kresów wschodnich, Anglii, Bretanii i Gaskonii, Węgier, Czech. Ważną część księgozbioru stanowiły starodruki i czasopisma.

Po II wojnie światowej ocalała część zbiorów trafiła do Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej (starodruki) oraz Miejskiej Biblioteki Publicznej im. A. Asnyka w Kaliszu (druki wieku XIX i XX).

Ze wstępu do pracy Ewy Andrysiak
W hołdzie wielkiemu Polakowi. Dedykacje i wpisy na egzemplarzach
z księgozbioru Alfonsa Parczewskiego, Kalisz 2009